การนวด เป็นกรรมวิธีแรกที่มนุษยชาติเรียนรู้นำมาใช้เพื่อรักษาอาการปวด มีวิวัฒนาการ สั่งสม และสืบทอดในแต่ละท้องถิ่น ปัจจุบันกระแสตอบรับการรักษาด้วยการนวดเพิ่มขึ้น การนวดบำบัดจึงได้ถูกบูรณา-การ จนกลายเป็นศาสตร์แขนงหนึ่งของวงการแพทย์แผนใหม่
นิยามการนวด
การนวด หมายถึง การกระทำหรือการรักษาร่างกายด้วยแรง โดยอาศัยนิ้วมือ มือ ศอก เข่า แขน เท้า หรืออุปกรณ์ต่างๆ
วัตถุประสงค์การนวด
- เพื่อความผ่อนคลาย
- เพื่อการรักษา
- เพื่อฟื้นฟูร่างกายและจิตใจ
นวดแผนสวีเดน (Swedish Massage)
เป็นการนวดที่ใช้บ่อยในการรักษา MPS การนวดแผนสวีเดนเป็นแบบฉบับที่ใช้กันทั่วไปในงานปรับสรีระ และเป็นรูปแบบหลักทางการแพทย์ เนื่องจากมีการเรียบเรียงเนื้อหาอย่างสากล และเป็นต้นแบบของการวิจัยกลไกและผลการรักษา
เทคนิคการนวดแผนสวีเดน
- Stroking ลักษณะเหมือนการลูบไล้ แบ่งเป็น
- Superficial Stroke นวดเนื้อเยื่อตื้นๆเป็นการเคลื่อนและสัมผัสอย่างเบาเพื่อให้เกิดการปรับตัวและผ่อน คลายของเนื้อเยื่อชั้นตื้น นิยมใช้เป็นขั้นตอนแรกในการนวด
- Deep Stroke เป็นการรีดสารน้ำต่างๆใต้ผิวหนังและกล้ามเนื้อมีทิศทางการนวดเดียวกับการ ไหลเวียนของเลือดดำ หรือ น้ำเหลือง
- Kneading เป็นลักษณะคล้ายการบีบคลึงในการนวดแป้ง ใช้แรงปานกลาง โดยใช้มือกด ให้ถึงระดับเนื้อเยื่อใต้ผิวหนัง แล้วคลึงในทิศทางที่ขวางหรือตั้งฉากกับใยกล้ามเนื้อ จากนั้นบีบเนื้อเยื่อนูนขึ้นมาระหว่างมือแล้วค่อยๆเคลื่อนมือไปทั่วบริเวณที่จะนวด
- Friction ลักษณะคล้ายการบี้หรือขยี้ ใช้แรงค่อนข้างมาก โดยใช้นิ้วมือกดมีทิศทางการ นวดคือ คลึงเป็นวงกลม หรือ ไปหน้าถอยหลัง นิยมใช้นวดรักษาแก้ไขพังผืด และจุดปวดต่างๆตามร่างกาย
- Compression เป็นการนวดด้วยฝ่ามือ นิ้วมือ ข้อศอก ใช้แรงมากจนถึงจุดที่เริ่มเกิดอาการ ปวด แล้วค้างไว้ไม่เคลื่อนไหว 5-25 วินาท พัก 1 นาทีก่อนกดซ้ำจนอาการลดลงหรือหายไป
- Tapping ลักษณะการเคาะด้วยสันมือ หรืออุ้งมือ ใช้เป็นการนวดกระตุ้นร่างกาย บริเวณนั้นๆ
การนวดกดจุด (Acupressure)
เป็นการนวดที่จำกัดบริเวณเล็กๆ เป็นจุด อาจกดนิ่งๆหรือเคลื่อนไหวก็ได้ การนวดกดจุด เป็นคำที่มีความหมายจำกัดในแง่มุมของการนวดดั้งเดินแผนจีน ที่ใช้จุดนวดเดียวกับจุดฝังเข็ม ซึ่งเชื่อว่าเป็นปรับสมดุลพลังที่ไหลเวียนในร่างกาย ส่วนการนวดกดจุดแบบไทยอายุรเวทเชื่อว่าเป็นการปรับสมดุลการไหลเวียนเลือดลมตามเส้นประธานสิบ ปัจจุบันนิยมใช้การนวดกดจุดในการรักษา trigger point (TrP) โดยดัดแปลงการกดจุดบริเวณจุดฝังเข็ม จุดนวดเป็นการกดที่ TrP แทน
แนวคิดของการนวดกดจุดคือ ทำให้เกิด ischemic compression คือการกดจนถึงระดับที่ก่อให้เริ่มเกิดอาการปวด หรือระดับที่ปวดทนได้ ซึ่งเป็นแรงที่มากกว่าแรงดันในเส้นเลือดแดงฝอย เพื่อให้เกิดภาวะขาดเลือดชั่วขณะทำให้เกิดการคั่งค้างของเสียที่หลอดเลือดเกิดการขยายตัว เมื่อคลายแรงกดจะพบปฏิกิริยาตอบสนองให้มีเลือดไหลเวียนเพิ่มขึ้น เรียกว่า reactive hyperemia
การนวดจะต้องกดนานเท่าไหร่ กดแรงเพียงใด
การนวดกดจุดทั่วไปแบ่งระดับความรุแรงของการกด เป็น 3 ระดับ ได้แก่
- จุดที่เริ่มรู้สึกปวด (pain threshold)
- จุดที่ปวดมากที่สุดที่จะทนได้ (pain tolerance)
- จุดปวดปานกลางพอทนได้
ซึ่งจะแตกต่างกันในแต่ละคน และตำแหน่งของร่างกาย และความไวของ TrP ที่ตำแหน่งนั้นๆ ระยะเวลากดนิยมแตกต่างกันตั้งแต่ 30 60 90 วินาที จากงานวิจัยของ Ismail พบว่าการกดจุด TrP นาน 30 วินาทีที่แรงเริ่มปวด เทียบกับแรงกดแรงสุดที่ทนได้ พบว่าไม่แตกต่างกัน
ผลของการนวด (Therapeutic Effects)
- ผลทางกลศาสตร์ (Mechanical Effects)
- ทำให้มีการเคลื่อนไหว เป็นผลเฉพาะที่จากแรงนวด ทำให้เกิดการเคลื่อนไหวของใยกล้ามเนื้อ เปรียบเสมือน การยืดกล้ามเนื้อเฉพาะจุด ทำให้ taut band และ TrP ยืดคลายหรือสลายไป
- ทำให้มีการไหลเวียนโลหิตดีขึ้น เป็นการการแก้ไขภาวะพร่องการไหลเวียนเลือดและการ คั่งค้างของของเสีย จากการศึกษาพบว่าหลังจากการกดนวดพบว่ามี plasma myoglobin ในกระแสเลือด ซึ่งเป็นผลจากแรงนวดที่ทำให้ contraction knot แยกหรือฉีกออกจากกันและปล่อย plasma myoglobin ในกระแสเลือด
- ผลจากปฏิกิริยาของระบบประสาท (Reflex Effects)
- การตอบสนองระดับไขสันหลัง การกระตุ้นปลายประสาทรับรู้ที่ TrP ด้วยแรงกดจะส่งผ่านเส้นประสาท A-beta fiber ที่มีขนาดใหญ่กว่าเส้นประสาทที่รับรู้การปวด คือ C fiber เมื่อถึงระดับไขสันหลังจะสกัดกั้นหรือบดบังความรู้สึกของ C fiber
- การตอบสนองที่ระดับสมอง เมื่อกระแสประสาทส่งต่อจากไขสันหลังไปยังสมองส่วนบนจะมีการกระตุ้นให้มีการ หลั่งสารลดอาการปวดออกมา คือ endorphins ทำให้ร่างกายและจิตใจผ่อนคลาย
นวดกดจุดสะท้อน (Reflexology)
เป็นการนวดผ่าเท้าอาจรวมถึงผ่ามือและใบหูโดยมีความเชื่อว่าผ่าเท้ามีลักษณะคล้ายกับแผนที่ของร่างกายใช้วิธีการคล้ายการนวดกดจุดเป็นการปรับหรือส่งเสริมสุขภาพของอวัยวะต่างๆที่ตรงกับแผนที่ในฝ่าเท้าแต่ไม่พบหลักฐานว่าได้ผลทุกกรณีในทางการแพทย์แต่ส่งผลต่อการคลาย TrP บริเวณฝ่าเท้า
นวดแผนไทย
เป็นการนวดที่ผสมผสานระหว่างศาสตร์แผนจีนและอินเดียแบ่งออกเป็น
- การนวดแบบราชสำนัก ที่เป็นการนวดกดจุดร่วมกับท่าฤาษีดัดตน
- การนวดเชลยศักดิ์ เป็นการนวดที่ใช้เท้า เข่า ศอก การดัดดึง คล้ายกับการนวดแบบสวีเดน
จากการศึกษาพบว่าการนวดแบบสวีเดน และการนวดแบบแผนไทยเชลยศักดิ์ ให้ประสิทธิภาพไม่แตกต่างกันในเชิงสถิติ
ข้อห้ามและข้อควรระวัง
ตามสภาของการรักษาด้วยศาตร์การนวด (General Council of Massage Therapy)
ห้ามนวดหรือระวังเฉพาะที่
- บริเวณที่บาดเจ็บหรืออักเสบเฉียบพลัน
- ตำแหน่งที่มีการผ่าตัดกระดูกและยังไม่ประสาน
- ตำแหน่งที่เป็นมะเร็ง
- หน้าท้องและเชิงกราน ในสตรีตั้งครรภ์สามเดือนแรก
- บริเวณเส้นประสาท
- บริเวณที่เป็นโรคผิวหนังติดต่อ
- ผู้ป่วยกระดูกบางรุนแรง
- บริเวณเส้นเลือดขอด (ข้อควรระวัง)
ห้ามนวดหรือระวังทั้งหมด
- ห้ามนวดในกรณีหลอดเลือดดำอักเสบและมีไข้สูง
- ระวังในผู้ป่วยภาวะเลือดออกง่าย
ประโยชน์การนวด
การนวดจะได้ผลดีขึ้นอยู่กับผู้รักษาที่มีทักษะและประสบการณ์ที่จะสามารถค้นหา
TrP ได้ดี ถือเป็นหัวใจสำคัญของการวินิจฉัยและการรักษาที่ถูกตำแหน่ง
- การนวดรักษามีผลต่อจิตใจลดความเครียดและวิตกกังวล
- การนวดบริเวณกว้างๆเปรียบเสมือนการสำรวจ associated TrPs ที่ถูกมองข้าม
- การนวดช่วยลดอาการปวดได้อย่างชัดเจน
